راهنمای کامل برای مدیریت و کنترل خشم کودکان
بسیاری از خانواده‌ها در رفتار فرزند خود، شاهد خشم هستند. کودک عصبی یکی از دغدغه‌هایی است که برخی از خانواده‌ها با آن روبه‌رو هستند و نیاز است که دلایل رفتار کودک خشمگین را تشخیص داد تا با مدیریت آن، کودکی آرام و خوشحال تربیت کرد. اما چگونه باید تشخیص داد که کودک چرا خشمگین می‌شود و علت اصلی خشم او چیست؟ برای اینکه با دلایل خشم کودکان بیشتر آشنا شوید و راهکارهای منطقی برای کنترل خشم او پیدا کنید تا انتهای متن همراه ما باشید.
تعریف خشم در کودکان
هنگامی که در حال آموزش مدیریت خشم به کودک خود هستید باید به او این را بیاموزید که حس موقع عصبانیت، خشم نام دارد و باید آن را کنترل کرد. در حقیقت توجه کنید که باید به کودک توضیح داده شود که خشم یکی از حس‌های انسان است که باید کنترل شود. همچنین باید توضیح داد که خشم در برخی از ناراحتی‌ها یا شرایط طاقت فرسا رخ می‌دهد.
خشم در کودکان همانند خشم در بزرگسال‌ها است تنها شاید کمی درجه و اندازه آن تفاوت داشته باشد. کودکی که خشمگین می‌شود یک عامل آزاردهنده او را اذیت می‌کند و شاید با ناراحتی موقتی همراه باشد. اما در هر صورت هنگامی که کودک عصبانی می‌شود باید درک کرد که او عصبانی شده و خشمگین است. باید علت آن را جستجو کرد!
در شرایطی که فرزند شما عصبانی است باید به او اطمینان دهید که اشکالی ندارد که عصبانی باشد، زیرا می‌تواند احساسش را همانند بزرگتر‌ها بروز دهد، اما باید بداند که خشم خودش را کنترل کند تا به خود و دیگران آسیبی وارد نشود. هنگامی که تعریف کلی از خشم را به کودک عصبی خود توضیح دهید، متوجه می‌شود که خشم یک احساس رایج بوده و کافی است که مدیریت خشم را یاد بگیرد. در این روند هم والدین باید به کودک کمک کنند و به سمت سرکوب احساس کودک قدم برندارند. بلکه مدیریت خشم را به کودک خود بیاموزند.
دلایل خشم کودکان
هر چه کودک عصبی‌تر باشد، باعث می‌شود تا در ارتباط‌گیری جمعی با مشکل روبه‌رو شود. از این‌رو مهم است که دلایل خشم در کودکان را دانست تا متناسب با شرایط ایجاد شده کنترل خشم را انجام داد. بیشترین دلایل پرخاشگری و خشم در کودکان به شرح زیر هستند.
الگوپذیری کودکان از والدین
کودکان در اولین جامعه خود یعنی خانواده قرار می‌گیرند و برای آموزش دیدن از افراد خانواده الگوبرداری خواهند کرد. کودکانی که خانواده پرخاشگر دارند به طور حتم بیشتر در معرض خشمگین شدن خواهند بود. اگر پدر یا مادری عصبانی و پرخاشگر باشند، تاثیر مستقیمی بر رفتار کودک خود خواهند گذاشت که این الگوی رفتاری را برای فرزند خود هدف‌گذاری می‌کند. در صورتی که کودک شاهد پرخاشگری‌های پدر و مادر خود باشد، این رفتار را یاد گرفته و در بیشتر مواقع آن را بروز خواهد داد.
اضطراب و پرخاشگری
کودکانی که مضطرب هستند به طور معمول ناآرام بوده و زودتر از سایر کودک‌ها عصبانی می‌شوند. این موضوع باعث می‌شود تا خشم خود را بروز کنند و بالافاصله هم از این موضوع پشیمان شوند. اگر از کودک مضطرب بپرسید که چرا خشمگین شده است به احتمال زیاد پاسخ می‌دهد که نمی‌دانم و دست خودم نیست!
تضادهای درونی
برخی از مواقع ممکن است که کودکان حالت‌های دوگانه‌ای داشته باشند و دچار تضادهای درونی شوند. در حقیقت بر سر دوراهی قرار می‌گیرند. در این حالت از رفتارهای تعارض، اضطراب و خشم استفاده خواهند کرد تا بهترین راه را از نظر خود انتخاب کنند. به طور مثال: کودکی علاقه دارد که در خانه و کنار مادر خود بماند و از طرفی هم علاقه دارد که همانند سایر همسالان خود به مدرسه برود. در این شرایط دچار دوگانگی شده و ممکن است که خشمگین شود.
افسردگی
در برخی از موارد دیده می‌شود که کودک خشمگین هنگامی عصبی خواهد شد که نشانه‌ای از افسردگی داشته باشد. در این صورت باید تمام جوانب زندگی کودک بررسی شود تا راه حل‌های منطقی برای از بین بردن افسردگی و خشم پیدا کرد.
بیماری‌ها و مصرف دارو
برخی از کودکان که بیماری‌های مختلف دارند ممکن است که در اثر عوارض داروها خشمگین شوند و عوارض جانبی مصرف دارو تا چند وقت هم پایدار باشند.
خشونت و مدرسه
گاهی اوقات کودکان خشمگین قربانی رفتارهای نادرست در مدرسه یا کلاس‌های آموزشی قرار می‌گیرند. رفتارهای مختلفی از سوی سایر دانش آموزان یا معلمان رخ می‌دهد که ممکن است در دراز مدت باعث بروز خشم در کودکان شوند که برخی از این شرایط و رفتار‌ها به شرح زیر هستند:
- هنگامی که کودک به وسیله دانش آموزان دیگر مسخره می‌شود.
- هنگامی که کودک از ساید دانش آموزان کتک می‌خورد و نمی‌تواند از خود دفاع کند.
- مشاجره با دانش آموزان یا سایر افراد مدرسه که منجر به گریه می‌شود.
- هنگامی که کودک وسیله یا پول خود را در مدرسه گم کرده است.
- زمانی که کودک به دلیل خجالتی بودن در مدرسه مورد تمسخر قرار می‌گیرد.
- کودک با افت تحصیلی مواجه می‌شود.
هر یک از این موارد به تنهایی باعث می‌شوند تا کودک با خشم بیشتر از حد آشنا شود و در مواقع مختلف عصبی شود. برای اینکه بتوان این حالت را کنترل کرد بهتر است که با او صحبت شود تا شرایط مدرسه و محیط را به خوبی درک کند و رفتارهای منطقی داشته باشد.
مدیریت خشم کودکان
اگر فرزند پرخاشگری داشته باشید نیاز است که هر چه سریع‌تر برای کنترل خشم او راه حلی پیدا کنید. اگر این رفتار ناپسند را کنترل و مدیریت نکرد، ممکن است که مشکل ساز شود و برای خانواده، اطرافیان و حتی خودش آسیب‌زا باشد. بنابراین به دنبال راه حل‌های منطقی باشید که کودک خود را سرکوب نکنید، اما کمکش کنید تا خشم خود را کنترل کند. در ادامه چند تکنیک برای کنترل خشم در کودکان عنوان کرده‌ایم.
آرامش خود را حفظ کنید
هنگامی که کودک شما عصبانی می‌شود شما باید آرامش خود را حفظ کنید و سر او فریاد نزنید. این کار می‌تواند بدترین واکنش شما به عصبانیت او باشد. هنگامی که شما هم داد و فریاد بزنید، دیگر زمانی برای آرام کردن کودک خود ندارید. این شانس را از دست می‌دهید که بتوانید کنترل کردن خشم را به کودک خود بیاموزید.
بنابراین بهتر است که خانواده ابتدا به رفتار خود مسلط باشد تا بتواند یک الگوی رفتاری مناسب برای کودک ایجاد کند. فرض کنید که کودک شما شب ادراری دارد و صبح که از خواب پا می‌شود خودش دچار خشم و عصبانیت است در این شرایط شما هم نیابد به خشم او دامن بزنید و با رفتار و حرف‌های خود او را خشمگین‌تر کنید، بلکه نیاز است آرامش خود را حفظ کرده و برای درمان شب اداری فرزند خود به پزشک مراجعه کنید تا اعتماد به نفس کودک هم از بین نرود.
تسلیم رفتار پرخاشگرانه کودک خود نشوید
درست است که می‌گوییم هنگام عصبانیت کودک، رفتار مناسب داشته باشید و آرامش خود را هم حفظ کنید، اما این موضوع را نباید با تسلیم شدن در برابر خشم آن‌ها اشتباه گرفت. اگر هربار کودک عصبی شما شروع به جیغ و داد کند و شما تسلیم صدا‌های او شوید، کار برایتان سخت خواهد شد. زیرا او این موضوع را متوجه می‌شود و برای رسیدن به خواسته‌های غیر منطقی‌اش هم از این روش استفاده می‌کند. اما اگر تسلیم خواسته و عصبانیت او نشوید و در هنگام خشم کودک خود، با او فقط کمی مهربان‌تر باشید و رفتار درست را نشان دهید، این موضوع قابل کنترل خواهد بود.
رفتارهای مناسب و درست کودک را تحسین کنید
اگر شاهد این بودید که کودکتان در موقعیت‌های مختلفی توانسته خشم خود را کنترل کند، او را تشویق کنید و نشان دهید که متوجه این تغییر شده‌اید. این رفتار شما باعث می‌شود تا فرزنداتان آرام‌تر شود و متوجه شود که تغییر رفتار او باعث شده تا شما او را ببینید و تشویقش کنید.
به فرزند خود کمک کنید تا مهارت حل مسئله را تقویت کند
هنگامی که کودک شما آرام است و خبری از خشم و عصبانیت نیست با او درباره حل مسئله عصبانیت او صحبت کنید. اما توجه داشته باشید که رفتار شما نباید به گونه‌ای باشد که او را خشمگین کند، بلکه باید راه حل مناسبی پیدا کنید تا مهارت‌ها و تکنیک‌های مهار خشم را به او بیاموزید.
با هم خشم را مدیریت و کنترل کنید
از هر روشی که می‌توانید برای همراهی کنترل خشم کودک خود استفاده کنید. هنگامی که کودک احساس کند که شما برای کنترل خشم او همراهش هستید، زودتر می‌تواند آرامش را مهمان ذهن خود کند. به طور مثال: هنگامی که عصبانی است او را به یک کوه آتشفشان تشبیه کنید تا متوجه شود که اوضاع از بیرون چگونه دیده می‌شود.
اما این نکته را در نظر داشته باشید که هر خشمی از کودک هم ناشی از مشکل او نیست، بلکه در برخی از مواقع رفتار او به علت ترس است. فرض کنید که کودک خود را به تازگی از پوشک گرفته‌اید و او برای اینکه به دستشویی برود ترس دارد و همین موضوع باعث عصبانیت و خشم او می‌شود.
بهتر است که رفتار کودک خود را به خوبی کنترل کنید تا نگرانی‌های او دچار ترس و در نهایت به خشم تبدیل نشود. در این شرایط نیاز است که همراهی بیشتری با کودک داشته باشید تا احساس کند که برای شما مهم بوده و به او اهمیت داده می‌شود.
به فرزندتان کمک کنید تا علائم خشم را تشخیص دهد
برای اینکه فرزندان شما بتوانند راحت‌تر رفتار خشم را شناسایی کنند، بهتر است که به آن‌ها کمک کنید تا علائم خشم را تشخیص دهند. این کار باعث می‌شود تا اگر این علائم را احساس کنند به رفتار خود مسلط‌تر باشند و بتوانند آن را مدیریت کنند. شایع‌ترین علائم خشم در کودکان شامل: بالا رفتن ضربان قلب، منقبض شدن عضلات، فشار دادن دندان‌ها به روی هم و مشت کردن دست هستند که با تشخیص آن‌ها می‌تواند کنترل بهتری برای خشم خود داشته باشند.
ورزش کردن و یا بازی کردن را در برنامه روزانه فرزندتان قرار دهید
فعالیت برای کودکان باعث می‌شود تا در زمان کوتاهی فراموش کنند که احساس خشم دارند. ورزش یکی از راهکارهای عالی برای از بین بردن یا بهبود رفتارهایی مانند: ترس، اضطراب و خشم است. همچنین می‌توان برای کنترل خشم کودک از بازی‌های مختلف استفاده کرد تا شناخت بهتری از رفتار خشم به کودک خشمگین آموخت.
انواع بازی برای مدیریت خشم به کودکان
بازی کوه آتشفشان را به کودک آموزش دهید. به او بگویید که یک کوه آتشفشان رسم کند و درباره اتفاقاتی که باعث می‌شود تا یک کوه آتشفشان، گدازه‌های آتشین پرتاب کند را به او توضیح دهید تا متوجه شود که هر زمانی که به عصبانیت خود مسلط نشود همانند این کوه خواهد بود و ممکن است که به خود و افراد دیگر آسیب وارد کند.
برای مدیریت خشم کودک می‌توانید از او بپرسید که خانه خشم در کجای بدن است؟ این بازی بدین‌گونه است که کودک شما باید یک بدن انسان را ترسیم کند و از او بخواهید که جایی که خشم او بیرون می‌آید را نشان دهد و آن را رنگ آمیزی کند. این بازی باعث می‌شود تا کودک متوجه شود که احساس بد عصبانیت را در کجای بدن خود احساس می‌کند.
شما می‌توانید از کاردستی‌های مختلف برای نشان دادن خشم به کودک خود استفاده کنید. از کودک خود بخواهید که یک دماسنج کاغذی درست کند یا آن را نقاشی کند. ابتدا ساز و کار دماسنج را به او توضیح دهید و بعد از او بخواهید هنگامی که عصبانی می‌شود، درجه دماسنج تا کجا پیش می‌رود و آن جا را رنگ آمیزی کند.
شما با این بازی‌ها و سرگرمی‌ها به کودک عصبی خود نشان می‌دهید که خشم یک نوع رفتار است که باید کنترل شود و مدیریت آن بر عهده خود او است.
فرزندتان را از موقعیت دور کنید
اگر در محیط یا شرایطی قرار دارید که احساس می‌کنید ممکن است که کودک شما را ناراحت و خشمگین کند، خیلی سریع کودک خود را از آن محیط دور کنید. به طور مثال: ممکن است که او هنگام بازی با دختر خاله یا برادرش دچار تعرض شده باشد و این موضوع او را عصبانی کند. در این شرایط بهتر است که او را از محیط دور کنید. حتی هنگامی که احساس می‌کنید کودک شما با کودکان بزرگتر از خود در حال بازی است و ممکن است که دعوایی بین آن‌ها ایجاد شود، بهتر است که خیلی سریع کودک خود را از محیط دور کنید تا عصبانی نشود.
عواملی که خشم کودکان را بیشتر می‌کند؟
همانطور که اشاره شد، عوامل مختلفی وجود دارند که ممکن است خشم کودک را بیشتر کنند یا حتی کودک را در شرایطی قرار دهند که رفتاری جزو عصبانیت و خشم نتواند نشان دهد. مهم‌ترین عواملی که باعث خشم در کودکان می‌شود عبارتند از:
- مشکلات خانوادگی
- قرار گرفتن در معرض فیلم‌های خشونت‌آمیز
- اختلالات یادگیری
- مشکلات عصبی
- اختلالات رفتاری
- آسیب عاطفی (تروما)
اما جای نگرانی نیست هر یک از عوامل گفته شده می‌تواند با مشاوره‌های کودک یا انواع بازی و تکنیک‌های مختلف کنترل شوند تا کودک را آرام کرد.
فیلم و بازی‌های خشونت آمیز
فیلم و بازی‌های خشونت آمیز یکی از عوامل مهمی هستند که باعث می‌شوند خشم در کودکان شدت پیدا کند. امروزه به دلیل اینکه بیشتر کودکان از گوشی‌های هوشمند استفاده می‌کنند، دسترسی راحت‌تری به اینترنت و بارگیری بازی‌های جنگی دارند که این موضوع باعث می‌شود تا احساس خشم و عصبانیت در آن‌ها بیشتر شود. برای اینکه بتوان خشم کودک را کنترل کرد، نیاز است که به صورت محدود و در زمان‌های مشخص اجازه بازی کردن به کودکان داده شود.
نشانه‌هایی که باید شما را نگران کند
اگر مشاهده کنید که کودکتان در بیشتر مواقع و در طول روز عصبانی است باید نگران شوید. خشم یک رفتار احساسی بدن است، اما اگر این رفتار بیش از حد باشد به یک مشکل تبدیل شده است. در این شرایط باید بدانید که نیاز به مشاوره و کمک دارید تا رفتار خشم در کودکان را کنترل کنید. اما بیشترین نشانه‌هایی که باید نگرانی شما را بیشتر کند به شرح زیر هستند:
- کودکانی که خشمگین هستند برای سایر افراد مزاحمت ایجاد می‌کنند.
- نظم و انظباط ندارند.
- رابطه خوبی با والدین نمی‌توانند برقرار کنند.
- از معلم‌ها و مدرسه رفتن، خاطره‌های خوبی ندارند.
- از بازگو کردن احساسات خود وحشت دارند.
این موارد می‌تواند نشان دهنده این باشند که شما به عنوان والدین باید وارد عمل شوید و برای مدیریت خشم کودک خود اقدام کنید.
آیا عصبانیت و خشم فرزندم طبیعی است؟
خشم در سن‌های کم برای کودک طبیعی است، اما اگر خشمگین شدن و عصبانیت در سن‌های بالاتر رخ دهد باید نگران این موضوع شد. کودکانی که به مدرسه می‌روند و در محیط بزرگتری قرار می‌گیرند اگر دچار عصبانیت بیش از حد شوند جای نگرانی دارد. کودک خردسالی که برای از دست دادن اسباب بازی خود خشمگین می‌شود، جای نگرانی کمتری دارد.
چه زمانی کودک برای رفع خشم خود به کمک نیاز دارد؟
هنگامی که کودک توانایی مدیریت و کنترل خشم را نداشته باشد، نقش والدین و اطرافیان اهمیت پیدا می‌کند. خانواده باید محیط را به گونه‌ای آماده کنند که موضوعی باعث خشمگین شدن کودک وجود نداشته باشد. حتی می‌توان از طریق مشاوره‌های مختلف این موضوع را برطرف کرد و در کارگاه مادر و کودک شرکت کرد تا با مشارکت در انجام بازی‌های مختلف بتوان به کودک کمک کرد تا مدیریت خشم را آموزش ببیند.
خانه خلاقیت “جی جا” یکی از بهترین مکان‌ها برای تعامل کودک و والدین است تا بتوان ارتباط بهتری با یکدیگر داشته باشند تا هنگام بروز عصبانیت از راه کار‌های منطقی استفاده کرد. کافی است که در کارگاه‌های مادر و کودک “جی جا” ثبت نام کنید تا خشم در کودکان را کاهش داده و آموزش‌های مختلفی ببینید.
سوالات متداول:
آیا خشم در کودکان طبیعی است؟
خشم یک نوع احساس طبیعی در کودکان است که باید از طریق آموزش‌های مختلف راه‌های مدیریت آن را به کودکان آموخت تا برای خود و اطرافیان دردسر ایجاد نکنند.
از چه سنی خشم در کودکان شروع می‌شود؟
خشم از نوزادان 4 ماهه شروع می‌شود و می‌تواند تا سنین بالا هم ادامه دار باشد.
چه عواملی باعث بروز مشکلات عدم کنترل خشم در کودک می‌شود؟
عوامل مختلف محیطی و شخصیتی ممکن است که باعث شود، کودک نتواند خشم خود را کنترل کند.
مهم‌ترین عوامل که باعث بروز خشونت در کودکان است کدام‌اند؟
مشکلات خانوادگی، مشاهده فیلم‌های خشونت‌آمیز، اختلالات یادگیری، مشکلات عصبی، اختلالات رفتاری، آسیب عاطفی
پرخاشگری کودکان چگونه درمان می‌شود؟
برای اینکه بتوان کودک را از خشم دور کرد نیاز است که مهارت‌های آموزشی کنترل خشم را به او آموخت و از مشاهده فیلم‌ها و بازی‌های خشونت آمیز منع کرد.
