شروع غذای کمکی نوزاد
ورود نوزاد به دنیای غذای کمکی بسیار هیجان انگیز و جالبه. تا اینجا شیر کافی بوده اما از حالا به بعد کودک باید با غذاها، بافت‌ها، طعم‌ها و برنامه‌های غذایی متنوع آشنا بشه. احتمالا تا اینجا بسیار دیده‌اید که کودکتان با کنجکاوی بسیار زیادی به بشقابتون نگاه میکنه و حدس می‌زنین که دوست داره از اون غذاها امتحان کنه. با این حال شروع غذای کمکی نگرانی‌هایی هم به همراه داره.
احتمالا نگران آلرژی‌ها، عدم تعادل در دریافت مواد مغذی، یا به هم خوردن روتین غذای خانواده خود هستین. اما این نگرانی و سوالاتی که تو ذهنتون دارین بسیار به جاست چرا که عادت‌های غذایی کودکتون رو برای سال‌های پیشرو شکل میده و به رشد و سلامتش کمک میکنه.
پیشنهادات و توصیه‌هایی که تو این مقاله قرار دادیم رو با در نظر گرفتن نیازها و سرعت زندگی مدرن نوشتیم.
چه زمانی و چطور غذای کمکی رو شروع کنیم؟
فهمیدن این که از چه زمانی غذای کمکی رو شروع کنیم هم نیاز به زمانبندی مناسب داره و هم مشاهده وضعیت کودک. مراجع علمی مثل سازمان جهانی بهداشت و آکادمی متخصصان اطفال آمریکا توصیه می‌کنن که غذای جامد بین 4 تا 6 ماهگی شروع بشه چرا که بعد از این سن، شیر مادر یا شیر خشک نمی‌تونه نیازهای کودک به آهن، زینک و کالری‌های مورد نیازش رو برطرف کنه. از طرف دیگه اگه قبل از 4 ماهگی غذای کمکی رو شروع کنین امکان بروز آلرژی یا مشکلات گوارشی بالا میره. اگه بعد از 6 ماهگی هم غذای کمکی رو شروع نکنین کودک در خطر فقر آهن یا عدمم رشد مهارت‌های دهانی قرار می‌گیره.
اما نشانه‌های آمادگی برای غذای کمکی چیه؟
جدا از این که کودک شما چند ماهه هست اگه مهارت‌هایی که در ادامه گفته میشه رو داشت به احتمال زیاد می‌تونین غذای کمکی رو شروع کنین، مهارت‌هایی مثل:
- ثابت نشستن با کمک
- کنترل روی گردن
- از بین رفتن برگشت شیر از دهان کودک
- کنجکاوی کودک نسبت به غذای شما
این‌ها علائمی است که نشان می‌دهد کودک شما برای شروع غذای کمکی آماده است.
راهنمای شروع غذای کمکی
- با غذای پوره یا له شده که از یک ماده غذایی تشکیل شده شروع کنین
- سه روز این غذا رو به کودک بدین و ببینین دچار جوش، استفراغ، تغییر در مدفوع میشه یا نه (توی این سه روز به هیچ وجه غذای جدید به خصوص غذاهایی که مستعد ایجاد آلرژی هستن مثل ماهی یا تخم مرغ رو ندین)
- این روش تقریبا بهترین روش برای شروع غذای کمکی هست که هم به شما امکان بررسی واکنش بدن نوزاد به مواد غذایی مختلف رو میده، هم اضطراب شما رو کاهش میده.
همیشه به احساس کودک در مورد گرسنگی یا عوامل محیطی توجه کنین، چرا که به زور غذا دادن به کودک یا حواس پرتی موقع غذا می‌تونه تنظیم برنامه غذایی کودک رو سخت کنه. همچنین شیر مادر یا شیر خشک رو قطع نکنین چون در یک سال اول بعد از تولد، شیر، منبع اصلی تامین نیاز کودکه.
نکته مهم دیگه اینه که باید نکات بهداشتی رو در تهیه غذای کودک رعایت کنین، قبل از تهیه غذا دست‌هاتون رو بشویید و مواد غذایی که برای کودک آماده می‌کنین رو مجاور گوشت یا تخم مرغ خام نذارین.
مراحل و غذاهای پیشنهادی برای شروع غذای کمکی
غلات
غلاتِ مخصوص نوزادان به ویژه انواع غنی شده با آهن می‌تونه یکی از بهترین گزینه‌های برای شروع غذای کمکی باشه چون هم کمبود مواد مغذی از جمله آهن رو جبران میکنه و هم بافت نرم و قابل هضمی داره.
همچنین از اونجایی که غلات حاوی گلوتن هستن، شروع اون‌ها از سن پایین می‌تونه امکان عدم تحمل گلوتن رو در کودک کاهش بده. سعی کنین قند یا نمک اضافی به غذای کودک اضافه نکنین.
سبزیجات
سبزیجات دروازه‌ی ورود به دنیای مواد معدنی از جمله منیزیوم و پتاسیم هست که برای رشد استخوان‌ها و رشد عصبی کودک مناسبه. سعی کنین با سبزیجات نسبتا شیرین مثل هویج، کدو حلوایی یا کدو سبز شروع کنین، کودکان معمولا این سبزیجات رو راحت تحمل می‌کنن و کمتر واکنش آلرژیک به اون‌ها نشون می‌دن.
این سبزیجات رو باید کاملا بپزید و بعد هم پوره کنین تا بافتی نرم پیدا کنن، به تدریج با اضافه کردن لوبیا سبز، اسفناج و کلم بروکلی می‌تونین تنوع مواد غذایی رو برای کودکتون بیشتر کنین و واکنشش نسبت به هر ماده رو بررسی کنین.
برای شروع سبزیجات دارای فیبر بالا یا طعم تند و قوی مثل کلم، کرفس یا چغندر باید تا 9 ماهگی صبر کنین. چون دستگاه گوارش کودک هنوز کامل نشده و ممکنه با مشکل مواجه بشه. سایر سبزیجات و حبوبات باید طبق برنامه زمانی زیر شروع بشه:
- حبوبات مثل عدس، لپه و نخود به دلیل ساختار پیچیده فیبرشان باید بعد از 18 ماهگی شروع
- سبزیجات خام بین 12 تا 18 ماهگی زمانی که مطمئن شدیم کودک می‌تونه به طور کامل بجوه
میوه‌ها
میوه‌ها به خاطر طعم شیرینی که دارن برای بچه بسیار دوست داشتنی هستن اما نباید قبل از سبزیجات شروع بشن. شما بعد از شروع سبزیجات با فاصله‌ی زمانی میوه‌های پخته رو شروع کنین وگرنه ذائقه کودکتون به سمت شیرینی میره و در بزرگسالی ممکنه ترجیحات غذایی‌ش رو تغییر بده.
اما زمانی که می‌خواستین میوه‌ها رو شروع کنین بهتره با سیب و گلابی شروع کنین و میوه‌هایی که امکان بروز آلرژی دارن (مثل کیوی) رو از نزدیک 6 ماهگی شروع کنین تا خطر آلرژی رو هم در کودک کاهش بدین.
در 6 ماهگی کودکان می‌تونن میوه‌های خام له شده یا ریز خرد شده رو به راحتی بخورن. سعی کنین از میوه‌های فصل استفاده کنین و اون‌ها رو خوب بشورین، بهتر پوست میوه‌ها رو بکنین تا خطر مسموم شدن کودک کاهش پیدا کنه.
محصولات لبنی
بعد از شش ماهگی نوزاد می‌تونه از ماست و پنیرهای مخصوص نوزادان استفاده کنه. این نوع ماست و پنیر پروتئین کمتری دارن و غنی شده با مواد معدنی و ویتامین‌ها هستن (به ویژه کلسیم و ویتامین d). بعد از 9 ماهگی می‌تونین از پنیرهای پاستوریزه یا پنیرهای رنده شده مثل پارمزان و … استفاده کنین اما به هیچ وجه محصولات لبنی غیرپاستوریزه رو استفاده نکنین چرا که خطر ابتلا به لیستریا داره. شیر گاو رو بعد از 12 ماهگی شروع کنین چون آهن کافی نداره و ممکنه به کلیه‌های کودک هم فشار بیاره.
پروتئین‌ها: گوشت، ماهی و تخم مرغ
منابع پروتئین، آمینو اسیدهای اساسی مثل آهن، زینک و ویتامین ب12 رو به برنامه غذایی کودک اضافه میکنه. هر نوع گوشتی که استفاده می‌کنین رو به خوبی بپزین و مطمئن شین استخوان اضافه‌ای نداشته باشه. سعی کنین ماهی‌های چرب و غیرچرب رو به صورت متناوب استفاده کنین تا هم امکان رشد مغزی کودک رو فراهم کنین و هم خطر ابتلا به جیوه رو کاهش بدین. تخم مرغ آبپز یا نیمرو (کاملا سفت شده) رو هم می‌تونین از شش ماهگی به بعد وارد برنامه غذایی کودک کنین البته حواستون باشه که زیاده روی نکنین!
اما نوزاد در هر ماه به چه میزان پروتئین نیاز داره؟
- 4-9 ماهگی: 10 گرم گوشت یا ماهی یا یک چهارم تخم مرغ در روز
- 9-12 ماهگی: 20 گرم گوشت یا ماهی یا یک سوم تخم مرغ در روز
- 12-24 ماهگی: 30-20 گرم گوشت یا ماهی یا یک دوم تخم مرغ در روز
استفاده از گوشت‌های پراسس و فرآوری شده (در بهترین حالت بیکن و …) به دلیل درصد بالای سدیم و نیترات نقش خیلی کوچکی در غذای کمکی نوزاد دارن.
نشاسته
سبزیجات نشاسته‌ای مثل سیب زمینی، به راحتی می‌تونن پوره بشن و بافت نرمی پیدا کنن و در عین حال انرژی کودک رو هم بالا ببرن. بین 9 تا 12 ماهگی می‌تونین غذاهایی مثل پاستا و برنج رو به برنامه غذایی کودک اضافه کنین اما باید این مواد را به صورت کامل بپزین تا خطر خفگی رو کاهش بدین. همچنین حواستون باشه که برنج پخته رو کمی له کنین چون ممکنه دونه‌های برنج وارد بینی کودک بشه!
همونطور که پیشتر گفته شده استفاده از حبوبات باید بعد از 18 ماهگی باشه چون گوارش کودک رو با مشکل مواجه میکنه بنابراین استفاده حبوبات با نشاسته بالا مثل لوبیا هم باید از 18 ماهگی شروع بشه.
چربی‌ها
در دوران غذای کمکی، کودکان زیر 3 سال معمولا بین 50-45 درصد از نیاز روزانه خود به کالری رو از چربی‌ها تامین می‌کنن. رشد سالم مغز و سلول‌ها وابسته به این ماده غذایی هست. روزانه کودک باید بین 10-5 گرم چربی سالم دریافت کنه این چربی می‌تونه از روغن کانولا، روغن گردو، روغن زیتون، کره پاستوریزه یا خامه تازه تامین بشه. برای هضم بهتر این چربی‌ها، اون رو بعد از پخت غذا بهش اضافه کنین نه در حین پخت.
آب
آبرسانی و مصرف آب اغلب یکی از جنبه‌هایی از تغذیه تکمیلی یا غذای کمکی هست که نادیده گرفته میشه. بعد از شش ماهگی که مقدار شیر کاهش پیدا میکنه و کودک بیشتر غذای جامد می‌خوره میزان آب دریافتی باید تقریبا یک لیتر (4 فنجون) باشه. آب شیر معمولا برای کودک مناسبه مگر این که از قبل بدونید این آب مناسب نیست. در این بازه شیر همچنان منبع مهمی در آبرسانی به کودکه اما مواقعی که کودک تب داره یا دچار گرمازدگی شده باید حتما مایعات بیشتری مصرف کنه.
آب میوه‌ها
همه‌ی تحقیقات علمی این مسئله رو اثبات کردن که میوه‌ها از نظر فیبر، ویتامین و میزان سیری، بهتر از آبمیوه‌ها هستن. آبمیوه نباید در برنامه غذایی هر روز کودک قرار بگیره اما استفاده گاه به گاه از اون‌ها مشکلی نداره ولی حتما آبمیوه باید خالص و بدون شکر باشه.
مصرف زیاد آبمیوه باعث پوسیدگی دندان و چاقی میشه و در بزرگسالی ممکنه میل بالا به قند رو در کودک ایجاد کنه.
تنظیم برنامه غذایی سالم و غذاهای فراوری شده
وعده‌ها و میان وعده‌های منظم باعث ایجاد تعادل در انرژی کودک میشه. برنامه غذایی منظم باعث متعادل شدن اشتها و از بین رفتن گرسنگی مفرط میشه. از شش ماهگی به بعد کودک باید روزانه دو تا سه وعده غذایی داشته باشه و از 12 ماهگی به بعد این تعداد به 4 میرسه.
غذاهای فراوری شده؛ بله یا نه؟
تحقیقات علمی در مورد غذاهای فراوری شده یه نتیجه ثابت دارن. میزان مصرف شکر و قندهای اضافی، نوشیدنی‌های شیرین، غذاهای فراوری شده که افزودنی بالایی دارن، باعث ایجاد الگوهای تغذیه ناسالم در کودک میشن و در بلند مدت بر سلامت قلب و عروق و متابولیسم تاثیر منفی میذاره.
نان برای نوزادان قبل از 12 ماهگی باید ترد و حجیم شده باشه. حتما برچسب توضیحات محصولاتی که خریداری می‌کنین رو بخونین. بهتره همه‌ی مواد مثل چربی، قند، نمک و … سبز باشه و محصولی که می‌خرین فاقد سدیم و مواد نگهدارنده غیرضروری باشه.
توجه داشته باشین که وقتی از قند حرف می‌زنیم منظورمون قند موجود در پاستا، برنج و غلات کامل نیست چون این مواد برای تقویت مغز، عضلات و … بسیار مهم هستن.
جلوگیری از آلرژی در نوزاد: راهکارهای علمی
با شروع غذای کمکی همیشه نگرانی نسبت به آلرژی هم به وجود میاد. مطالعات نشون میده که برای جلوگیری از ایجاد آلرژی بهتره غذاهای آلرژی زا مثل (تخم مرغ، بادوم زمینی، لبنیات و ماهی) رو بین 4 تا 6 ماهگی کم کم شروع کنین مگه این که توصیه پزشکی داشته باشین که از این مواد برای کودکتون استفاده نکنین.
برای خانواده‌هایی که سابقه‌ی آلرژی یا آتوپی (درماتیت آلرژیک) مثل اگزما و … دارن حتما باید با متخصص اطفال درباره استفاده مواد غذایی آلرژی زا مشورت کنین.
همیشه توضیحات مواد غذایی آلرژی زا (از جمله شیر گاو، تخم مرغ، گندم، ماهی، آجیل درختی، بادام زمینی، سویا، صدف، خردل، کرفس، کنجد) رو با دقت بخونین. برخی از مواد بعد از پخت می‌تونن نسبت به ایجاد یا عدم ایجاد آلرژی تغییر کنن بنابراین همیشه حواستون به این مسئله باشه.
اگر کودکتون منع مصرف مواد غذایی آلرژی زا پیدا کرد، بهتره با پزشک مشورت کنین و جایگزینی برای اون‌ها پیدا کنین تا کودک دچار کمبود ویتامین و … نشه.
غذاهای خانگی یا صنعتی
با وجود این که در مورد مصرف غذاهای صنعتی و سوپرمارکتی برای بچه‌ها همیشه نگرانی‌هایی وجود داشته اما واقعیت اینه که بسیاری از این محصولات با نظارت بسیار بالا تهیه میشن و می‌تونین این مواد غذایی رو استفاده کنین.
وعده‌های غذایی خانگی
با وجود امکان استفاده از محصولات سوپرمارکتی اما درست کردن غذا تو خونه نه تنها امکان کنترل مواد مغذی رو فراهم میکنه بلکه لذت بیشتری هم داره. استفاده از سبزیجات بخارپز، میوه‌های پوست کنده و چربی‌های سالم و حذف مواد غذایی حاوی قندهای افزوده، گزینه‌ی بهتری برای غذای کودکه. استفاده از غذاهای پرنمک یا دارای طعم‌های مختلف برای کودکان توصیه نمیشه.
برنامه غذایی روزانه، اندازه وعده‌ها و مراحل مختلف تغذیه کودک
داشتن برنامه روزانه و قابل پیش بینی به رشد بهتر کودک کمک میکنه. در 6 تا 8 ماهگی کودک اغلب دو تا سه وعده غذا در روز مصرف میکنه. در یک سالگی کودک سه وعده غذایی و چندین میان وعده در روز داره. وعده‌های غذایی کودک علاوه بر این که باید اشتهاآور باشن باید امکان رشد کودک رو هم فراهم کنن. هیچ وقت کودک رو مجبور نکنین بشقابش رو تا آخر بخوره چون در این صورت نمی‌تونه سیری و گرسنگی‌ش رو تنظیم کنه و ممکنه باعث پرخوری در کودک بشه.
غذاهای انگشتی مثل ساقه سبزیجات بخارپز و میوه‌های نرم، باعث استقلال کودک در غذا خوردن میشه و به تقویت مهارت‌های حرکتی ظریف کودک کمک میکنه. اما از غذاهای گرد، سفت و چسبنده مثل آجیل، انگور یا هویج خام به عنوان غذای انگشتی استفاده نکنین.
چالش‌های پایش رشد و تغذیه کودک
برای این که بدونین کودکتون مطابق جدول رشد کودکان پیش میره یا نه می‌تونین منحنی رشد کودک رو بررسی کنین. قد و وزن کودک باید با یک نسبت مشخصی رشد کنه.
در مورد بدغذایی و پرهیز کودک از غذا چی کار کنم؟
همه والدین با این مسئله سر میز غذا مواجه میشن. بدغذایی و حساس بودن نسبت به غذا در 18 تا 24 ماهگی به اوج خودش میرسه. در این زمان کودک یکی از مراحل رشد رو به نام نئوفوبیا رو تجربه میکنه. برای برطرف کردن این مسئله باید کودک رو مدام در معرض اون غذا قرار بدین گاهی ممکنه 15-10 بار از خوردن یک غذا اجتناب بکنه. اما هیچ وقت نباید کودک رو مجبور به مصرف یه غذا کنین. 
غذای کمکی در موارد خاص مثل بیماری یا موقعیت‌های خاص
بیماری معمولا روی اشتها تاثیر میذاره: در مواقع بیماری شیر مادر یا شیر خشک رو ادامه بدین اما مصرف آب رو هم در اولویت قرار بدین. سعی کنین غذاهای نرم و مورد علاقه کودک رو براش درست کنین و مجبورش نکنین به زور غذایی رو بخوره. وقتی علائم بهبود در کودک ظاهر شد، الگوی غذایی‌ش رو به حالت قبل برگردونین.
