ریتمیک چیست و چه اهمیتی در رشد کودک دارد؟

آیا تابه‌حال فکر کرده‌اید که چرا با شنیدن یک موسیقی یا آوای ریتمیک، ضرب می‌گیریم یا با الگوی خاصی حرکت می‌کنیم؟ ما همیشه نبض و ریتم موسیقی‌ها را به‌طور واضح نمی‌شنویم یا به آن‌ها توجه خاصی نمی‌کنیم، اما ناخواسته با آن همراه می‌شویم. این همان مفهوم ریتم است که در سرتاسر زندگی، انسان را همراهی می‌کند و نقش مهمی در پرورش و شکوفایی ذهن، خلاقیت و روابط اجتماعی فرد به عهده دارد. رشد کودک از همان ابتدا با فعالیت‌های ریتمیک همراه است و هر اندازه این فعالیت‌ها غنی‌تر و مناسب‌تر باشند، نتایج بهتری در پرورش بچه‌ها دارند. در این مقاله قصد داریم انواع فعالیت‌ها و بازی‌های ریتمیک کودکان را بررسی کنیم و به نقش آن‌ها در توسعه مهارت‌های مختلف کودک بپردازیم. با ما همراه باشید.

ریتمیک چیست؟

هدف این مقاله، بررسی فعالیت‌های ریتمیک و نقش آن‌ها در پرورش کودکان است. اما برای اینکه به معنی ریتمیک بپردازیم ابتدا باید بدانیم ریتم یعنی چه؟ به ضرب یا آهنگ خاص تکرارشونده، «ریتم» (به انگلیسی: Pulse / Rhythm) می‌گوییم که معمولا در موسیقی مورد استفاده قرار می‌گیرد. وقتی آهنگی را می‌شنویم ناخودآگاه با ریتم آن خودمان را حرکت می‌دهیم و ریتم باعث چنین حرکتی می‌شود. درواقع ریتم یا ضرب، الگوی زمانی مشخصی است که موسیقی‌دان، خواننده و شنونده آن را مورد توجه قرار می‌دهند. ریتم ممکن است تند یا ملایم باشد و بازه زمانی آن قابل تغییر است.

ریتمیک به موسیقی یا فعالیت‌هایی گفته می‌شود که وزن و ضرب دارد و الگوی منظمی در آن دیده یا شنیده می‌شود. این ضرب تکرارشونده ممکن است در حرکت و هنر، ورزش، حرکات ریتمیک و موزون، موسیقی یا حتی آموزش مورد استفاده قرار بگیرد. ریتم به هر فعالیتی یک بعد هنری و یک بعد هیجان‌انگیز و سرگرمی اضافه می‌کند. به همین دلیل متخصصان کودک اهمیت ویژه‌ای برای فعالیت‌های ریتمیک کودکان قائل هستند.

ریتم چه اهمیتی در رشد و زندگی کودکان دارد؟

اگر قصد داشته باشید کودک خود را به آموزش تخصصی رشته موسیقی یا در کنار یک حرفه و رشته دیگر تشویق کنید، قطعا اولین و مهم‌ترین موضوع یادگیری، شناخت ریتم خواهد بود. اما حتی اگر کودک شما آموزش موسیقی را دنبال نکند، باز هم آشنایی با ریتم و انجام بازیهای ریتمیک برای او مزایای متعددی خواهد داشت. درواقع شناخت ضرب و ریتم از دوره جنینی در شکم مادر و با صدای ضربان قلب او شروع می‌شود و تا آخر عمر ادامه پیدا می‌کند. اگر بخواهیم نگاهی جزئی‌تر به مزایای آموزش ریتم و فعالیت های ریتمیک در رشد کودکان داشته باشیم می‌توانیم به موارد زیر اشاره کنیم:

• کمک به ابراز وجود و شناخت هیجانی

خودابرازی و توانایی ابراز هیجانی یکی از مهم‌ترین مهارت‌هایی است که کودکان باید یاد بگیرند. این مهارت رابطه مستقیمی با اعتمادبه‌نفس، برقراری تعاملات سالم و توانایی توسعه مهارت‌های فردی و اجتماعی دارد. فعالیت‌های ریتمیک و شناخت ریتم و ضرب آهنگ به کودک کمک می‌کند هیجانات خود را به‌شکلی سازنده و سالم ابراز کند و راهی برای بروز آن‌ها پیدا نماید. وقتی کودکان خوشحال هستند آهنگ‌هایی شاد زمزمه می‌کنند یا می‌رقصند و وقتی با چالشی مواجه می‌شوند یا موضوعی آن‌ها را دچار ناکامی می‌کند، این سرخوردگی را در حرکات ریتمیک با موزیک نشان می‌دهند.
به‌طور کلی موسیقی با بهبود عملکرد مغز و سیستم عصبی همراه است اما محققان دریافته‌اند که گوش دادن به ریتم به‌تنهایی نمی‌تواند با بهبود سیستم عصبی همراه باشد. نکته مهم، همراهی و هم‌صدایی با ریتم موسیقی است که به توسعه این سیستم در کودک کمک می‌کند.

• آموزش مدیریت زمان و برنامه‌ریزی

ریتم به کودک کمک می‌کند حرکات خود را با عامل بیرونی مانند موسیقی یا ضربات هماهنگ کند و این هماهنگی به تعادل جسمانی و کنترل بیشتر بر روی بدن کمک می‌کند. از سوی دیگر وقتی کودک یاد می‌گیرد به انواع ریتم به تناسب آن واکنش نشان دهد، خود را با شرایط بیرونی تطبیق می‌دهد و قوانین زمان‌بندی را یاد می‌گیرد. بنابراین ریتم و درک آن اهمیت ویژه‌ای در آموزش هماهنگی و زمان‌بندی به کودک دارد.

• بهبود مهارت گفتگو و قدرت بیان

طبق تحقیقات و پژوهش‌های انجام‌شده، موسیقی ریتمیک و همراهی با آن‌ها، مهارت‌های زبانی و حافظه را تقویت می‌کند. به‌علاوه این فعالیت‌ها به بهبود ارتباطات عصبی در مناطق پردازش زبانی کمک می‌کند. به‌طور کلی درک موسیقی و ریتم، شناخت بیشتر نسبت به الگوهای زبانی، هجاها و جمله‌بندی را به دنبال دارد. سرودها، آهنگ‌ها و اشعاری که کودکان می‌خوانند آن‌ها را با قافیه و ردیف و کاربرد کلمات مختلف آشنا می‌سازد و به دایره واژگان کودک می‌افزاید.

انواع فعالیت‌های ریتمیک

کودک به‌طور غریزی با ریتم آشنایی دارد. اگر به نوزاد خود توجه کنید الگوهایی از فعالیت های ریتمیک را در رفتار او پیدا می‌کنید. نوزادان اغلب دست و پاهای خود را تکان می‌دهند، غلت می‌خورند و آواهایی ریتمیک از دهان خود خارج می‌کنند. اغلب این فعالیت‌ها با ریتم خاصی همراه است. بااین‌حال اگرچه این دانش به‌صورت ابتدایی در کودکان وجود دارد، رشد و پرورش آن به عهده محیط بیرونی است و آموزش اختصاصی فعالیت‌های ریتمیک برای کودک اهمیت ویژه‌ای دارد. در ادامه به انواع این فعالیت‌ها می‌پردازیم.

بازی‌های ریتمیک کودکان

اولین مورد از بازی‌های ریتمیک برای نوزادان، همراهی با زمزمه‌های مادر است. این زمزمه‌ها می‌توانند پیش از خواب و در قالب لالایی باشند یا به‌شکل هم‌خوانی با آهنگ‌های مورد علاقه کودک در طول روز انجام شوند. در مرحله بعدی کودک یاد می‌گیرد دست بزند و با موسیقی برقصد که هردو نوعی بازی ریتمیک با دست محسوب می‌شوند. با افزایش سن، فعالیت های ریتمیک نیز ساختار پیچیده‌تری پیدا می‌کنند. 

انواع بازیهای ریتمیک کودکان وجود دارد که می‌توانید آن‌ها را در خانه یا محیط‌های خارج از خانه مانند فضای کارگاه مادر و کودک یا مهد کودک انجام دهید.

می‌توانید از انواع بازی برای پرورش هوش موسیقی و آموزش ریتم به کودکان استفاده کنید. برای نمونه، بازی «ایست!» یا «استاپ!» که در گذشته با اسم «استاپ! رقص!» مورد استفاده قرار می‌گرفت به این صورت است که آهنگ‌های شاد و ریتمیک مورد علاقه کودکان پخش می‌شود و آن‌ها با حرکات ریتمیک و موزون با این موزیک همراهی می‌کنند. سپس در نقطه زمانی نامشخص، موسیقی قطع می‌شود و کودکان باید در لحظه هر وضعیتی که دارند حفظ کنند و ثابت بایستند. این ورزش و بازی ریتمیک کودکان، ذهن آن‌ها را برای سازگاری و تطبیق با محیط مهیا می‌کند.

بازی ریتمیک دیگر، تبدیل بدن به پرکاشن است که به آن «بازی بدن‌کوبه» نیز می‌گویند. کودک در این سرگرمی با کف دست‌ها و به‌آرامی به قسمت‌های بدن خود ضربه می‌زند و برای هر قسمت، آوای خاصی در نظر می‌گیرد. سپس با این ضربات و هم‌خوانی با آن‌ها، یک الگوی موسیقی ریتمیک ایجاد می‌کند.

ژیمناستیک ریتمیک

ژیمناستیک ترکیبی زیبا از ورزش و هنر زیبایی‌شناسی است و یکی از شاخه‌های مسابقات المپیک نیز محسوب می‌شود. در این ورزش تحرک، انعطاف‌پذیری، هنر، ریتم و حرکات موزون با یکدیگر ترکیب می‌شوند. آموزش ژیمناستیک ریتمیک برای کودک با بهبود احساس هماهنگی، تعادل فیزیکی، افزایش اعتمادبه‌نفس کودک و بهبود خودآگاهی همراه است. همچنین این فعالیت‌ها به انضباط و پایبندی کودک کمک می‌کنند، روشی عالی برای خودابرازی محسوب می‌شوند و قانون‌مداری و تعهد به آداب و قوانین را در کودک تشویق می‌نمایند.

کلام آخر

در این مقاله از مجله خانه خلاقیت جی جا، به اهمیت بازی های ریتمیک و شناخت موسیقی و ریتم در کودکان پرداختیم. توجه داشته باشید که موسیقی حتی در حد آموزش ابتدایی آن می‌تواند اثرات قابل توجهی در همه ابعاد رشدی کودک داشته باشد و مسیر پیشرفت او در سنین بالاتر را نیز هموار کند. ریتم نقش بسیار مهمی در زندگی کودک بازی می‌کند و این نقش تنها به سرگرمی یا آموزش محدود نمی‌شود.