چگونه به سوالات جنسی کودکان پاسخ بدهیم؟

«مامان! من چطور به دنیا آمده‌ام؟» یا «من چه تفاوتی با دختر همسایه دارم؟ چرا به من می‌گویید آقا پسر اما او را دختر خانم صدا می‌زنید؟». این‌ها پرسش‌هایی است که دیر یا زود کودک شما خواهد پرسید و مهم است بدانید که چطور به این پرسش‌ها پاسخ بدهید. اما واکنش درست به سوالات جنسی کودکان و کنجکاوی‌های آن‌ها چیست؟ شاید در گذشته والدین ما از پاسخ دادن طفره می‌رفتند یا «تو را لک‌لک‌ها برای ما آوردند» و «خداوند خواست که تو کودک ما باشی برای همین تا ازدواج کردیم تو به دنیا آمدی!» اکتفا می‌کردند. اما باید بدانید در این دوره زمانی، دیگر این پاسخ‌ها کافی و رضایت‌بخش نیستند. اگر شما به سوال کودک خود جوابی قانع‌کننده و درست ندهید، او راه دیگری برای رفع کنجکاوی‌اش پیدا می‌کند؛ راهی که اغلب عواقبی برای او و شما در پی دارد…

چگونه به سوالات کودکان پاسخ دهیم؟

وقتی کودک با سوالات جنسی خود به سراغ شما می‌آید، از او استقبال کنید. کودک می‌تواند پاسخ خود را پیدا کند اما شما برای او نزدیک‌ترین و قابل اعتمادترین فرد بوده‌اید و به همین دلیل به شما مراجعه کرده‌است. اجتناب از پاسخ دادن کمکی نمی‌کند، فرزند شما بالاخره اطلاعات مورد نیاز خود را به دست خواهد آورد. اما مهم است که بدانید چطور به او پاسخ بدهید. مهم‌ترین نکته در پاسخ به سوالات جنسی کودک، توجه به سن او است. پاسخ شما باید متناسب با سن کودک باشد.

پاسخ به سوالات جنسی کودکان زیر 3 سال

کودکان به محض تولد شروع به شناسایی خود و دنیای بیرون از خود می‌کنند. وقتی کودک حرف زدن را یاد می‌گیرد می‌توان آموزش جنسی را با یاد دادن اندام‌های خصوصی شروع کرد. همچنین با شروع ارتباط با هم‌سالان، می‌توان اهمیت قوانین و احترام به حریم شخصی دیگران را آموزش داد. به کودک خود بگویید که اندام‌های خصوصی او آن قسمت‌هایی هستند که با لباس شنا آن‌ها را می‌پوشاند. به کودک یاد بدهید که اجازه ندهد هیچکس به جز والدین و کادر پزشکی به اندام او دست بزنند. کودک نیز نباید اندام خصوصی دوستانش را لمس کند.

پاسخ به سوالات جنسی کودکان 3 تا 6 سال

کودکان بین 3 تا 6 سال دغدغه‌های خاص خودشان را دارند. آن‌ها معمولا از نحوه تولد سوال می‌پرسند. پاسخ‌های عجیب و گیج‌کننده به کودکان ندهید، داستان قدیمی لک‌لک‌ها را به فراموشی بسپارید. چنین پاسخ‌هایی فقط اعتماد کودک نسبت به شما را خدشه‌دار می‌کند. در این سن توجه کودکان به دستگاه تناسلی معطوف می‌شود و بازی با اندام تناسلی در کودکان و دست زدن به این نواحی در این دوره سنی کاملا رایج است. کودک به قصد لذت با اندام جنسی خود بازی نمی‌کند بلکه هدف او شناخت بیشتر بدنش و دستیابی به آرامش است.

در این دوره سنی نسبت به رفتارهای کودک مانند لمس بدنش واکنش شدیدی نشان ندهید. از او بخواهید این کار را در محیط عمومی انجام ندهد چرا که این اندام خصوصی اوست و اندام خصوصی هر کسی را فقط خودش و والدین او می‌توانند ببینند. اگر کودک به این رفتار در محیط عمومی ادامه داد و آموزش‌های شما نتیجه‌ای نداشت، احتمال دارد کودک با مشکل دیگری درگیر باشد. برای نمونه شاید با این کار دارد اعلام می‌کند که به استحمام نیاز دارد. یا ممکن است که درگیر عفونت شده باشد. بنابراین در صورت تداوم این رفتار، او را نزد پزشک ببرید.

پاسخ به سوالات جنسی کودکان 6 تا 9 سال

تغییرات جنسی و تفاوت‌های جنسیتی در سنین شش تا نه سال به‌تدریج در کودک خود را نشان می‌دهند. در دخترها اولین دوره قاعدگی و در پسرها نشانه‌های بلوغ از این سن به‌آرامی شروع می‌شود. کودکان در این دوره درباره اندام جنسی هم‌سالان هم‌جنس یا ناهم‌جنس خود کنجکاو هستند و ممکن است در این زمینه سوالاتی بپرسند. همچنین ممکن است رفتارهایی ناهنجار از خود نشان بدهند که شدت آن‌ها از نگران‌کننده تا خطرناک متفاوت است. کودک ممکن است هم‌سالان خود را وادار به رفتارهای جنسی کند، به اندام تناسلی آن‌ها دست بزند یا به اندام خصوصی خود و دیگران آسیب وارد و از واژگان نامناسب استفاده کند.

در صورت مشاهده چنین رفتارهایی، احساسات منفی، خشم و عصبانیت خود را کنترل کنید و کودک را متوقف نمایید. سپس از او بخواهید با شما صحبت کند. در خلوت کودکان آرام‌تر و مهارشدنی هستند. می‌توانید دلیل کارهایشان را بپرسید و با آن‌ها هم‌فکری کنید. همچنین می‌توانید در چنین شرایطی، از یک درمانگر و متخصص کودک کمک بگیرید.

پاسخ به سوالات جنسیتی نوجوانان

تحقیقات نشان داده‌است که آموزش درست و اصولی به نوجوانان، احتمال آسیب جنسی را به‌طور قابل توجهی کاهش می‌دهد. نوجوانانی که از حمایت و آموزش دلسوزانه والدین برخوردار بوده‌اند، کمتر تصمیمات عجولانه جنسی گرفته‌اند و کمتر خود را در معرض تجربیات جنسی پرخطر قرار داده‌اند. بهتر است گفتگوی جنسی را از سنین پایین‌تر شروع کنید و آن را ادامه بدهید تا در نوجوانی فرزند شما بتواند چالش‌ها و مشکلاتش را راحت‌تر با شما در میان بگذارد. اما اگر نتوانسته‌اید این کار را انجام بدهید نگران نباشید. هیچ‌وقت برای آموزش و حمایت از فرزندان دیر نیست.

درباره این موضوعات با کودک حرف بزنید

لازمه تربیت جنسی حرف زدن درباره تغییرات جنسی، تمایلات و احساسات، تفاوت‌های جنسیتی و چالش‌هایی است که کودک در زندگی جنسی خود تا بزرگسالی با آن‌ها روبرو می‌شود. حرف زدن درباره این موضوعات از گذشته تابو بوده‌است و اغلب پدران و مادران این کار را به تعویق انداخته‌اند یا از زیر بار مسئولیت آن شانه خالی کرده‌اند. امروزه اهمیت صحبت و حمایت از کودکان خصوصا در موضوعات جنسی اهمیت بیشتری پیدا کرده‌است زیرا محرک‌ها و عوامل بیرونی بیش از پیش سلامت فرزندان را هدف می‌گیرند. درباره موضوعات زیر حتما با کودک خود صحبت کنید.

بازی‌های جنسی (دکتر بازی)

دکتر بازی به‌طور کلی یک بازی جنسی نیست. کودکان با ابزارهای بازی مشابه پزشکان و پرستاران به چنین نقشی تظاهر می‌کنند. اما گاهی کودک به‌واسطه بازی‌هایی مانند دکتر بازی تلاش می‌کند اندام جنسی دوستان و هم‌سالان خود را وارسی کند. این تلاش از روی کنجکاوی است و هدف دیگری ندارد. بنابراین نباید کودک را به خاطر آن شماتت کرد. بهتر است با فرزند خود صحبت کنید و به او بگویید اجازه ندارد اندام‌ها خصوصی دیگران را لمس کند. همچنین به او یاد بدهید برای خود خط قرمزهایی داشته باشد و اجازه ندهد دیگران نیز به بدن او دست بزنند. این صحبت‌ها را می‌توانید با آموزش مهارت «نه» گفتن به پایان ببرید.

اندام‌های جنسی

کودک از حدود یک‌سالگی شروع به صحبت می‌کند و در این دوره می‌توانید نام اعضای بدن را به او آموزش بدهید. نکته مهم در این دوره، انتخاب نام صحیح اندام تناسلی برای کودکان است. از انتخاب کلمات پیچیده و عجیب پرهیز کنید. این کلمات به کودک احساس شرم را منتقل می‌کند و این فکر را به وجود می‌آورد که نباید درباره این اندام‌ها حرف بزند و باید به خاطر این بخش از بدن خود خجالت بکشد. بنابراین تا جای ممکن نام واقعی اندام‌های جنسی را به کودک آموزش بدهید یا حداقل اسم «اعضای خصوصی بدن» را بر آن‌ها بگذارید.

دوران بلوغ

دوره بلوغ یکی از مهم‌ترین دوران زندگی هر فردی است. پیش از شروع بلوغ بهتر است با فرزند نوجوان خود صحبت کنید و به او آمادگی روبرویی با آن‌چه قرار است تجربه کند را بدهید. بعد از ورود به این دوره، رفتار فرزند شما تغییراتی خواهد کرد. خودتان نیز باید برای این دوره زمانی آماده باشید. ممکن است پرخاشگر و کم‌تحمل شود یا دیگر نتوانید مثل کودکی او را کنترل کنید. همراهی و هم‌دلی با فرزندتان کمک می‌کند به‌خوبی این دوره را پشت سر بگذارد. می‌توانید از تجربیات خود بگویید، روابط و احساسات عادی را برایش توضیح بدهید و به او یاد بدهید چطور برای خودش خط قرمزهایی تعیین کند. توجه داشته باشید در این گفتگوها از موضع بالا با فرزند خود صحبت نکنید بلکه مانند همراهی دلسوز کنار او باشید و بگذارید او هم صحبت کند.

استفاده از وسایل پیشگیری، رفتارها و تهدیدهای جنسی در دنیای واقعی و مجازی و بیماری‌ها و عفونت‌های جنسی موضوعاتی هستند که حتما باید درباره آن‌ها با فرزند نوجوان خود صحبت کنید. بعضی از والدین فکر می‌کنند با حرف زدن درباره این موضوعات حرمت‌ها شکسته می‌شود و قبح این کارها می‌ریزد. اما به یاد داشته باشید فرزند کنجکاو شما در دنیایی زندگی می‌کند که غرق در اطلاعات است. او آن‌چه می‌خواهد را انجام می‌دهد و یاد می‌گیرد؛ اگر شما همراه او باشید می‌توانید تا حدودی نظارت و کنترل داشته باشید اما اگر به بهانه نشکستن حرمت از او فاصله بگیرید و تنهایش بگذارید، باید به‌تنهایی با دنیای ناشناخته و پرخطر بیرون ارتباط برقرار کند.

تجاوز جنسی

تجاوز جنسی یکی دیگر از موضوعاتی است که باید با کودک خود درباره‌اش صحبت کنید. این موضوع اصلا ساده نیست و صحبت درباره آن متاسفانه بسیار سخت است. اما کودک به اطلاعاتی نیاز دارد که در صورت بروز چنین مشکلاتی بتواند به‌درستی با آن‌ها روبرو شود. نگران نباشید، شما حتما از پس آن برمی‌آیید. می‌توانید از سنین پایین با شرح اندام‌های خصوصی شروع کنید و به کودک آموزش بدهید اجازه ندهد غریبه‌ها او را لمس کنند.

کودکان 5-7 سال باید درباره لمس شدن از طرف افراد امن و ناامن بدانند و در سنین 8-11 سالگی با مفاهیمی مانند رضایت در روابط سالم آشنا شوند. برای سنین 8 تا 11 سالگی می‌توانید موضوع تجاوز را به این صورت شرح بدهید که بعضی از افراد نادرست سعی می‌کنند با استفاده از روابط جنسی به دیگران یا کودکان آسیب بزنند. بهترین کار دوری از شرایطی است که در آن امکان چنین اتفاقاتی وجود دارد. بنابراین به هیچ غریبه‌ای هرگز اعتماد نکنید.

چرا، چگونه، چطور و چه زمانی؟

وقتی کودکان از ما سوالات جنسی می‌پرسند، کنجکاوی آن‌ها تحریک شده‌است. هیچ کودکی از چنین سوالاتی قصد بی‌احترامی ندارد و لذت جنسی به آن مفهومی که برای ما جا افتاده‌است در این سنین بی‌معنا است. به‌طور کلی پیش از پاسخ دادن به این سوالات و اقدام برای تربیت جنسی کودک، چهار سوال اصلی مطرح می‌شود: چه زمانی؟ چه پاسخی؟ چرا؟ و چگونه؟

چرا باید به سوال جنسی کودک جواب بدهیم؟

اگر فکر می‌کنید لزومی ندارد به سوالات فرزند خود درباره مسائل جنسی و جنسیتی پاسخ بدهید سخت در اشتباهید! کودک شما طبق یک کنجکاوی طبیعی و سیر رشدی منطقی خود به این ابهامات رسیده‌است. اگر پاسخی کامل و صریح از شما نگیرد یا با تنبیه از جانب شما روبرو شود، کنجکاوی او ارضا نخواهد شد بلکه راه دیگری برای رفع آن پیدا خواهد کرد. به دلایل زیر باید به سوالات جنسی نوجوانان و کودکان پاسخ داد:

• کودکان درباره همه‌چیز کنجکاو هستند

جهان پیرامون آن‌ها پر از تجربه‌های تازه و ناشناخته است. همان‌طور که اگر از شما درباره سیارات مختلف بپرسند تعجب نمی‌کنید کنجکاوی آن‌ها درباره موضوعات جنسی نیز نباید شما را متعجب کند یا به هم بریزد.

• کودک به حمایت شما نیاز دارد

اگر شما به ابهامات و مشکلات کودک با آرامش پاسخ بدهید و پذیرای کنجکاوی او باشید، برای مشکلات و سوالات بعدی نیز پیش از هر گزینه دیگری به سراغ شما خواهد آمد. در غیر این صورت، باور کنید که امکانات زیادی در دسترس کودکان است که بخواهند پاسخ سوالاتشان را پیدا کنند. گاهی این ابزارها یا افراد جایگزین ممکن است اطلاعاتی بیش از حد نیاز در اختیار او قرار بدهند یا به روان و جسم او آسیب بزنند.

• پاسخ به سوالات جنسی به ساختن رابطه‌ای سالم کمک می‌کند

پاسخ دادن به سوالات جنسی کودکان کمک می‌کند رابطه‌ای سالم با او بسازید و همواره بتوانید از او مراقبت و حمایت کنید. این پرسش‌ها زمینه‌سازی برای تربیت جنسی کودک، آموزش حریم خصوصی و مسائل جنسی و افزایش آگاهی و عزت نفس او است و در سایر ابعاد زندگی و مسیر رشدی او نیز اثر خواهد داشت.

• پاسخ درست به این سوالات، ضامن سلامت جنسی کودک است

بسیاری از بزرگسالانی که با مشکلات جنسی روبرو هستند در سنین کودکی از راهنمایی‌های صادقانه و حمایت کافی محروم بوده‌اند. با پاسخ درست و به‌موقع به کودک خود می‌توانید احساس شرم را از او بگیرید و اجازه ندهید در برابر هم‌سالان احساس ناکافی بودن را تجربه کند. اجازه بدهید کودک ابعاد جنسی خودش را بپذیرد.

چه زمانی به پرسش‌های جنسی کودک پاسخ بدهیم؟

اما چه زمانی برای پاسخ دادن به سوالات جنسی کودکان مناسب است؟ به‌طور کلی بهترین زمان برای صحبت کردن با کودک درباره موضوعات خصوصی و جنسی را خودتان باید تشخیص بدهید. اما دو نکته زیر می‌تواند به شما کمک کند:

• بگذارید بپرسند

می‌توانید صحبت کردن درباره موضوعات جنسی با کودک را به زمانی که خود او از شما سوال پرسید موکول کنید. در این صورت بهتر است از قبل آمادگی کافی برای انواع سوالاتی که به ذهن او می‌رسد داشته باشید. ما در قسمتی از این مقاله سوالات جنسی متداول کودکان را قرار داده‌ایم و پاسخی پیشنهادی برای آن‌ها نوشته‌ایم. می‌توانید از این راهنما ایده بگیرید.

• خودتان پیش‌قدم شوید

هر زمان که فرصتی برای آموزش جنسی کودکان پیش آمد از آن استقبال کنید. مثلا اگر خاله یا عمه کودک باردار است درباره نحوه به دنیا آمدن نوزادان و مسائلی از این دست به او آموزش بدهید. بعضی از کودکان هرگز خودشان از شما سوالات جنسی را نمی‌پرسند. در این صورت خودتان پیش‌قدم شوید و با او سر صحبت را باز کنید. البته توجه داشته باشید که صحبت‌های شما باید متناسب با آگاهی قبلی کودک و سن او باشد. در غیر این صورت ممکن است سردرگمی او را بیشتر کنید.

چگونه درباره مسائل جنسی با فرزندان خود صحبت کنیم؟

پیدا کردن و ارائه پاسخی کامل و مناسب به کودک کار بسیار خوبی است، اما کافی نیست! نحوه پاسخ دادن شما، لحنتان، حالت چهره و برخورد خاص شما گاهی حتی بیشتر از پاسخی که ارائه می‌کنید اهمیت دارند! بنابراین سعی کنید:

• پذیرای کودک یا نوجوان خود باشید

حین پاسخ دادن حالت طبیعی چهره خود را حفظ کنید. عصبانی نشوید، نترسید و به هیچ عنوان برای کنجکاوی ساده کودک به او توهین کلامی یا پرخاش فیزیکی نشان ندهید. سعی کنید خجالت نکشید اما اگر این اتفاق افتاد دوستانه و صادقانه با کودک درباره‌اش حرف بزنید. می‌توانید بگویید: «تمام تلاشم را می‌کنم که به سوالات تو پاسخ بدهم حتی اگر برایم سخت باشد.»

همچنین بهتر است در برابر سوالات کودک از عبارت «چه سوال خوبی پرسیدی!» استفاده کنید تا به او این احساس را بدهید که کنجکاوی‌اش برای شما قابل احترام است و همیشه پذیرای او هستید. با این کار عزت نفس کودک را پرورش خواهید داد.

• از او سوال بپرسید

پیش از آن‌که پاسخ بدهید از او بپرسید چه می‌داند. بسیاری از کودکان تنها یک واژه ساده را شنیده‌اند و اکنون درباره معنای آن کنجکاو شده‌اند. نیازی نیست اطلاعاتی بیش از آن‌چه لازم دارند در اختیارشان قرار بدهید! همچنین مراقب باشید لحن مناسبی را برای گفتن جمله «از کجا شنیده‌ای؟» انتخاب کنید. لحن شما نباید به‌گونه‌ای باشد که کودک یا دوستانش را متهم کند.

• به زمان دیگری موکول کنید

لازم نیست همان لحظه به سوال پاسخ بدهید. اگر جواب را نمی‌دانید صادقانه بگویید آن را پیدا خواهید کرد. اگر آماده پاسخ دادن نیستید مکالمه را به زمان دیگری موکول کنید. اما مراقب باشید که فراموش نشود و در اسرع وقت به آن بپردازید.

چه جوابی به سوالات جنسی کودکان و نوجوانان باید داد؟

نحوه رویارویی و پاسخ به سوالات جنسیتی نوجوانان و کودکان اهمیت قابل توجهی در رشد آن‌ها دارد. پاسخی که به کودکان می‌دهید، صرف نظر از محتوای آن، باید چند ویژگی اصلی داشته باشد:

• پاسخ شما باید صریح، صادقانه و مختصر باشد. می‌توانید در ادامه بپرسید: «آیا جوابت را گرفتی؟ سوال دیگری نداری؟»
• از کلمات و ایده‌هایی استفاده کنید که با سطح رشد کودک تناسب داشته باشد. مثال‌هایی در حد آگاهی و درک کودک بزنید.
• توجه کنید که آن‌چه اتفاق می‌افتد قرار است یک مکالمه هم‌سطح باشد. آن را به سخنرانی یا پند و اندرز تبدیل نکنید.
• اگر کودک سوالاتی خصوصی از شما پرسید، به‌تناسب عوامل فرهنگی و اجتماعی و همچنین صلاح‌دید خود به آن پاسخ بدهید. اگر تمایل دارید و در صورتی‌که سن فرزند شما اجازه می‌دهد، می‌توانید در حد منطقی جواب او را بدهید و تجربیات خود را در اختیارش بگذارید. در غیر این صورت، به کودک بگویید که این پرسش‌ها شخصی است و هر فردی می‌تواند مسائل شخصی‌اش را برای خودش نگه دارد. به او توضیح بدهید که در آینده او نیز نباید روابط زناشویی یا تجربه‌های شخصی‌اش را با دیگران در میان بگذارد.

کلام آخر

در این مقاله به‌طور مفصل به نحوه پاسخ دادن به سوالات جنسی کودک پرداختیم و تلاش کردیم این موضوع را برای همه سنین و در همه موارد و ابعاد توضیح بدهیم. در هر یک از مراحل رشد کودک به یاد داشته باشید که گفتگو را صادقانه، ساده و صریح نگه دارید. خلاصه بگویید اما هرگز دروغ نگویید. همچنین در همه مراحل می‌توانید از متخصصان کودک کمک بگیرید. امیدواریم این مقاله جامع به شما در تربیت فرزندانتان کمک کرده باشد.

منابع:

Talking to children and young people about relationships, sex and sexuality – Better Health Channel
Tips for Talking to Your Kids About Sex & Relationships (plannedparenthood.org)
Childhood sexual development & sexual behaviour: 7-9 years | Raising Children Network
My toddler keeps touching her genitals in public! What do I do? (thebump.com)
Sexual Behaviors in Young Children: What’s Normal, What’s Not? – HealthyChildren.org
The Top 10 Toughest Sex Questions that Kids Ask and How to Answer Them (thetalkinstitute.com)