بهترین برخورد با دکتر بازی کودکان چیست؟
دنیای اطراف ما پیچیده و گاهی دیوانه‌وار است. اینکه بتوانیم در هر شرایطی و به هر روشی از کودکان خود محافظت کنیم نه‌تنها امکان‌پذیر نیست بلکه خنده‌دار به نظر می‌رسد. علاوه بر این، کنترل دائمی کودک در هر شرایطی، شاید او را از مشکلات متعددی در امان نگه دارد اما اجازه نمی‌دهد کودک به خوبی رشد کند و مهارت‌های خود مانند تعامل اجتماعی، ابراز عقیده، مهارت تصمیم‌گیری و توانایی حل مسئله را توسعه بدهد. مداخله و کنترل کودک تنها در شرایط خاص توجیه می‌شود. شرایطی که گاهی سلامت فرزند شما را به خطر می‌اندازد و آسیب‌های جبران‌ناپذیر به روان و جسم او وارد می‌کند. دکتر بازی ممکن است یکی از این موقعیت‌ها باشد. اما منظور از دکتربازی خطرناک چیست و چگونه باید با آن روبرو شد؟
دکتر بازی بچه ها چیست؟
به‌طور کلی پذیرش نقش‌های مختلف در قالب بازی بین کودکان محبوب است. آن‌ها دوست دارند به شغل‌هایی مانند معلمی، پزشکی، فروشندگی و هرآن‌چه که در محیط بیرون (مثلا فروشگاه یا مراکز درمان) یا درون خانه (برای مثال: اقوام، تلویزیون یا اعضای خانواده) دیده‌اند تظاهر کنند. این نقش بازی کردن به رشد کودک کمک می‌کند و اجازه می‌دهد قدرت تصور، تجسم و خلاقیت آن‌ها رشد کند. به این دسته از سرگرمی‌ها، بازی وانمود سازی می‌گویند.
بازی‌های وانمودی یا وانمودسازی (به انگلیسی: Pretending Games) تنها به پذیرش نقش‌های مختلف در قالب سرگرمی محدود نمی‌شود. هرگونه رفتار کودک با وسایل خود به‌شکلی که آن را به چیز دیگری تشبیه می‌کند بازی وانمودی محسوب می‌شود. حتما دیده‌اید که کودکان وقتی لقمه را به هواپیما و دهان آن‌ها را به فرودگاه تشبیه می‌کنید بهتر غذا می‌خورند. این خود نوعی وانمودسازی محسوب می‌شود.
آیا دکتربازی یک بازی وانمودی است؟
دکتر بازی یکی از بازی‌های کودکانه است که بچه ها با هم‌سالان خود انجام می‌دهند. این بازی می‌تواند نوعی وانمودسازی در نظر گرفته شود زیرا برای اغلب کودکان، ابزارهای پزشکی جذاب هستند. آن‌ها با مشاهده گوشی خانم (یا آقای) دکتر هیجان‌زده می‌شوند و احتمالا این سوال را از خود می‌پرسند که «دکتر چطور توانست من را خوب کند؟» این موضوعات برای کودک آن‌قدر جذاب هست که بخواهد آن را در بازی‌های خود تمرین کند. بااین‌حال همیشه موضوع به این سادگی نیست. دکتر بازی برای کودکان ممکن است معانی دیگری نیز داشته باشد.
به‌تدریج که کودک رشد می‌کند کنجکاوی‌های بیشتری از خود نشان می‌دهد. بچه‌ها درباره بدن خود و هم‌سالانشان کنجکاو هستند. خصوصا بخش‌های خصوصی بدن که اغلب از دیگران پوشانده می‌شود برای آن‌ها رازآلود و جذاب است. گاهی دکتر بازی به‌عنوان راهی برای شناسایی بدن هم‌سالان و لمس اندام خصوصی آن‌ها است. در چنین شرایطی دیگر نمی‌توان با آن مانند بازی وانمودی روبرو شد.
آیا دکتر بازی در مسیر رشد کودک یک بازی خطرناک است؟
کودکان درباره اندام‌های جنسی کنجکاو هستند و بررسی این اندام‌ها در خود و دوستانشان برای شناخت بیشتر دنیای اطرافشان و نه برای کسب لذت جنسی است. بنابراین این بازی اگر تحت مراقبت و بین گروهی از بچه‌ها در محدوده سنی مشترک (مثلا 3-4 سال) و در محدوده رشدی مشابه انجام شود، معمولا بی‌ضرر است. اما حضور یک کودک با سن بیشتر می‌تواند تمام محاسبات را به هم بزند. برای مثال یک کودک شش‌ساله اطلاعات جنسی بیشتری نسبت به سنین پایین‌تر دارد و به اشتراک گذاشتن این اطلاعات با بچه‌های کوچک‌تر قطعا با عواقبی همراه است. آگاهی زودهنگام کودکان از مسائلی که برای آن‌ها آماده نیستند، در معرض تماشا یا لمس فیزیکی قرار گرفتن توسط فرد دیگر (کودک یا بزرگسال غریبه) یا انجام رفتارهای جنسی (هرچند اولیه و ناپخته) می‌تواند به سلامت روان و جسم آن‌ها آسیب بزند و بلوغ زودرس یا دیررس را در پی داشته باشد.
چگونه با بچه‌ها درباره دکتر بازی صحبت کنیم؟
کودکان درباره اعضای بدنشان کنجکاو هستند. اگر این کنجکاوی را نادیده بگیرید یا پاسخ مناسب به سوالات جنسی کودک ارائه ندهید آن‌ها مجبور هستند به روش‌های دیگری جواب خود را پیدا کنند. شما حق دارید که از حرف زدن درباره مسائل جنسی با کودک خود احساس شرمندگی یا سردرگمی کنید. اما تربیت جنسی بخش مهمی از آموزش و تربیت کودک است و به تعویق انداختن یا نادیده گرفتن آن نه تنها کمکی نمی‌کند بلکه به مشکلات بعدی دامن می‌زند. نکات زیر می‌توانند این کار را ساده‌تر کنند:
- درباره اندام‌های خصوصی به کودک خود آموزش بدهید. می‌توانید بگویید: «بخش‌هایی از بدن را که با لباس شنا می‌پوشانیم نباید به کسی جز پدر، مادر و دکتر نشان بدهیم. حتی در حین بازی با دوستانمان اگر به اعضای خصوصی بدنمان دست زدند باید اعتراض کنیم و جلوی آن‌ها را بگیریم.»
- سوال پرسیدن، دست زدن به اندام‌های جنسی و کنجکاوی بخشی از فرایند رشد است. به‌خاطر این موضوعات نباید با کودک رفتاری پرخاشگرانه یا سرزنش‌آمیز داشته باشیم. می‌توانیم به او یاد بدهیم که این رفتارها را تنها در اتاق خود انجام دهد و در فضاهای عمومی کنجکاوی‌اش را کنترل کند.
- اجازه ندهید کودک به اندام‌های خصوصی خواهر و برادر کوچک‌تر خود دست بزند حتی اگر آن‌ها نوزاد هستند. ممکن است چنین رفتاری در غیاب شما تکرار شود و این بار کودک فراتر برود. به او آموزش بدهید که حتی اعضای بدن خواهر و برادر کوچک‌تر او خصوصی هستند.
اگر کودک را در حال دکتربازی دیدیم چه کار کنیم؟
بعضی از والدین می‌پرسند: «اگر مچ بچه را در حین دکتر بازی گرفتیم چه کنیم؟» پیش از هر موضوع دیگری در نظر داشته باشید کودک شما نه سارق است نه متجاوز! او یک کودک معصوم و کنجکاو است که می‌خواهد خودش، بدنش و دنیای اطرافش را بهتر بشناسد. مهم است که دیدگاه خود را به این مسئله تغییر بدهید و به دنبال «مچ‌گیری» نباشید! اما اگر کودک خود را در حال دکتر بازی با حالتی ناهنجار (بدون لباس یا در حال تماس اندام خصوصی دیگری) مشاهده کردید، رفتار منطقی و به دور از هیجان شما اهمیت دارد. در چنین شرایطی می‌توانید مراحل زیر را دنبال کنید:
خودتان را کنترل کنید
تصور کنید کودک را در چنین شرایطی دیده‌اید و ناگهان با پرخاش و عصبانیت او را متوقف می‌کنید. به نظر شما چه اتفاقی برای کودک می‌افتد؟ در بهترین حالت او دیگر با دوستانش دکتر بازی نمی‌کند. اما با کنجکاوی جنسی‌اش چه می‌کند؟ پاسخ سوالاتش را از کجا پیدا خواهد کرد؟ کودک شما در چنین وضعیتی یاد می‌گیرد که نمی‌تواند هنگام مواجهه با چنین سوالاتی روی شما حساب کند. ترجیح می‌دهد پاسخ خود را جای دیگری جستجو کند. به‌علاوه ممکن است در بزرگسالی احساس شرم و کمبود اعتماد به نفس را تجربه کند. بنابراین اجازه ندهید در واکنش به دکتر بازی کودک، خشم و پرخاشگری کنترل شما را به دست بگیرند.
احساساتتان را نشان بدهید
کنترل خشم به معنای سکوت نیست. پرخاش نکنید اما حتما احساساتتان را به کودک نشان بدهید. والدینی که در برابر رفتارهای خارج از عرف و جنسی کودک سکوت می‌کنند و بی‌تفاوتی به خرج می‌دهند ناتوانی و سردرگمی را در کودک به وجود می‌آورند. به‌علاوه کودک ممکن است با تجاوز یا تعرض جنسی روبرو شود اما وقتی شما را بی‌تفاوت ببیند چنین اتفاقاتی را ساده و پیش‌پاافتاده ارزیابی کند. ناراحتی خود را در حد معقول نسبت به آن‌چه دیده‌اید ابراز کنید.
مسیر بازی را عوض کنید
اگر متوجه شدید کودک قصد دارد اندام خصوصی دیگری را وارسی کند حواس او را به سایر اعضای بدن پرت کنید. مثلا بگویید: «حالا که حسابی بیمار شده‌است بهتر است برایش واکسن بزنیم.» یا «بیا ببینیم دندان‌های بیمار در چه وضعیتی هستند؟ نکند عفونت کرده باشند؟» با این کار توجه کودکان را به اندام‌های بی‌خطر جلب می‌کنید. همچنین می‌توانید کودک را تشویق کنید سایر بازی‌های وانمودی را جایگزین دکتر بازی کند. برای این کار می‌توانید ابزار و اسباب بازی مرتبط با آن‌ها را برایش تهیه کنید.
در اولین فرصت حرف بزنید
یک گفتگوی سالم در انتهای این مواجهه ضروری است. آن را عقب نیندازید و نگران سرانجامش نباشید. برای کودک توضیح بدهید که دیگران اجازه ندارند به اندام‌های خصوصی او حتی حین بازی دست بزنند. او نیز باید همین موضوع را در رابطه با دوستان خود رعایت کند.
رفتارتان را تغییر ندهید
اجازه ندهید این اتفاق رفتارهای بعدی شما را تغییر بدهد. در بازی‌های کودک سرک نکشید و او را کنترل نکنید. مثل قبل و کاملا عادی رفتار کنید. تغییر رفتار ناگهانی شما می‌تواند به کودک احساس ناامنی و اضطراب را منتقل کند. به‌علاوه او را به‌شکلی نادرست نسبت به موضوع کنجکاو می‌کنید. او می‌خواهد بداند چرا بازی و کنجکاوی‌اش چنین عواقبی داشته‌است و این موضوع رفتارهای ناسالمی را در پی خواهد داشت.
چگونه بازی‌ها ناسالم و سالم را از یکدیگر تشخیص بدهیم؟
مرز باریکی بین بازی‌های سالم و ناسالم کودکان وجود دارد. برای نمونه، دکتربازی بد است زمانی‌که بین کودکانی از سنین متفاوت اتفاق بیفتد. به‌طور کلی هر بازی بین دو کودک با سنین متفاوت ممکن است مشکل‌آفرین باشد. کودک بزرگ‌تر از لحاظ جسمی، عقلی و روانی توانمندتر است و قاعدتا بهتر می‌تواند از خود دفاع کند، به بیان خود تسلط بیشتری دارد و از ابزارهای پیشرفته‌تری برای قانع کردن کودک کوچک‌تر، والدین یا مراقبان استفاده خواهد کرد. حالا تصور کنید این نابرابری در دکتربازی اتفاق بیفتد!
اگرچه در نهایت منظور هر کودک از رفتارهای به‌ظاهر جنسی، شناسایی و رفع کنجکاوی است اما همین کنجکاوی هم می‌تواند در شرایطی آسیب برساند. بنابراین سعی کنید شرایطی را فراهم کنید که کودک با هم‌سالان خود بازی کند. کودکانی که از لحاظ بدنی، مرحله رشدی و بلوغ عقلی و جنسی در یک محدوده هستند در کنار یکدیگر بیشتر و بهتر رشد می‌کنند.
سخن آخر
در این مقاله به دکتر بازی و مشکلاتی که ممکن است برای کودک ایجاد کند پرداختیم و توضیح دادیم چطور باید با کودکان در چنین شرایطی برخورد نمود. پیش از هر موضوع دیگری، به خاطر داشته باشید که کودک با شما متفاوت است. او به اندازه شما دنیا را نمی‌شناسد. هیجانات یک کودک هنوز چندان پیچیده نشده‌است و ساده‌ترین تجربیات بزرگسالان برای او جدید، هیجان‌انگیز و گاهی اضطراب‌آور هستند. رفتارهای شما باید به فرزندانتان نشان بدهد که می‌توانند در هر شرایطی به شما پناه بیاورند و سوالات خود را، بدون ترس از طرد شدن، از شما بپرسند.
