تقویت عزت نفس کودکان

احساس ارزشمند بودن در کودکان، و صدای درونی که به آن‌ها می‌گوید «من اهمیت دارم» می‌تواند بسیاری چیزها را در زندگی آن‌ها شکل دهد، از عملکرد آن‌ها در کلاس گرفته تا نحوه مواجهه با ناامیدی‌ها. اما چطور می‌توان در دنیایی که پر از مقایسه و فشار است چنین اعتماد به نفسی را در سکوت پرورش داد؟ بسیاری از والدین با این پرسش روبرو هستند که آیا به اندازه کافی در تقویت عزت نفس کودکم نقش حمایتگری را ایفا می‌کنم؟ اگر اشتباهات و انتقادها به او آسیب برساند چه؟ و اگر این آسیب‌ها ادامه پیدا کند؟ تقویت عزت نفس کودک مسئله‌ای است که به عوامل مختلفی از جمله تجارب دوران اولیه کودکی و معضلات زندگی دیجیتال و رویکرد علمی به رشد کودک در آن دخیل است.

درک عزت نفس در کودکی

عزت نفس فراتر از احساس کافی بودن

عزت نفس برای یک کودک چه معنایی دارد؟ باید گفت عزت نفس هسته اصلی شادی و رشد کودک است. عزت نفس درواقع ترکیبی از درک توانایی‌ها، پذیرش ضعف و باور به این مسئله است که آن‌ها ارزش دوست داشته شدن دارند.

عزت نفس فقط روی خلق و خوی کودک تاثیر ندارد. تحقیقات بالینی نشان داده است که ارتباط مستقیمی بین عزت نفس و سلامت روان، انعطاف شناختی، اشتیاق و عملکرد ایمنی کودک دارد. همچنین بر روابط اجتماعی و تنظیم استرس از طریق مکانیسم‌ محور هیپوتالاموس-هیپوفیز-فوق کلیه است.

عناصر سازنده: تاثیرات اولیه

چه چیزی از ابتدا عزت نفس را شکل می‌دهد؟ همه چیز از نوزادی شروع میشود. پیوند عصبی و عاطفی کودک که از طریق بغل کردن و نوازش کردن تقویت می‌شود در شکلگیری عزت نفس تاثیرگذار است. تحقیقات نشان می‌دهد تشویق مداوم در مقابل کمال گرایی می‌تواند نقش پررنگی در تقویت عزت نفس کودک داشته باشد. اگر به کودک نوپا اجازه دهید کاری را انجام دهد و شکست بخورد و به خاطر تلاشش قدردانی کنید بهتر از این است که فقط پیروزی‌هایش را تشویق کنید. حتی صحبت‌هایی که والدین با مربی و … انجام می‌دهند و کودک را با کودکان دیگر مقایسه می‌کنند می‌تواند منجر به کاهش عزت نفس کودک شود.

انتقاد دائمی، نادیده گرفتن دستاوردها یا برچسب زدن‌های سخت می‌تواند منجر به کاهش عزت نفس کودک شود. این دیدگاه منفی نسبت به کودک منجر به اضطراب، اجتناب و شک به خود می‌شود. حفظ تعادل اهمیت بسیاری دارد، محبت در کنار حمایت از استقلال کودک.

عزت نفس همیشه در حال پرورش است

ممکن است این سوال برای شما پیش بیاید که اگر یک بار عزت نفس را در کودک پروراندیم آیا دیگر نیازی به پرورش نیست؟ باید گفت خیر اینطور نیست. مسیر رشد عزت نفس کودک پویا است و به طور مداوم توسط تجربیات جدید اجتماعی، تحصیلی و خانوادگی شکل می‌گیرد.

مدل سازگاری با استرس از روانپزشکی رشدی نشان می‌دهد که کودکان در طول زندگی، تحت تاثیر شکست‌ها و پیروزی‌ها، ارزش خود را دوباره ارزیابی می‌کنند. این بدان معناست که حتی پس از دوره‌های مبارزه بیا بیماری، فقدان یا قلدری، عزت نفس کودک می‌تواند با مداخله حمایتی کاملا بهبوبد یابد.

دوره‌های زمانی مهم در رشد عزت نفس کودک

نوزادی: اعتماد و آسایش

زمانی که پدر یا مادر نوزاد او را آرام می‌کنند اولین قدم‌ها به سمت امنیت و احساس تعلق برداشته می‌شود. نظریه وابستگی نشان می‌دهد که این الگوهای اولیه، با تعاملات بیشتر، تقویت می‌شود، تعاملاتی مثل لبخند ردن و … . عزت نفس کودک دقیقا در همین زمان‌ها شکل می‌گیرد زمانی که متوجه می‌شود احساسات من اهمیت دارد.

دوران نوپایی: جستجو و تشویق

به محض این که کودک نوپا به مرحله استقلال می‌رسد، آنچه اهمیت دارد انجام بدون نقص کار نیست بلکه تلاش او برای انجام کار باید تحسین شود. تحقیقات نشان می‌دهد، دادن حق انتخاب به کودک (مثلا جوراب قرمز میپوشی یا آبی؟) و اجازه دادن به انجام چندباره‌ی یک بار حتی زمانی که اشتباه انجام می‌دهند، دوپامین را در آن‌ها تقویت می‌کند.

پیش دبستان: جایی که مقایسه اجتماعی ظهور می‌کند

کودکان پیش دبستانی متوجه می‌شوند که چطور با هم کلاسی‌ها و هم سن و سال‌هایشان مورد ارزیابی قرار می‌گیرند و حالا مقایسه اجتماعی بخشی از زندگی آن‌ها است. این وضعیت می‌تواند منجر به بروز حسادت یا غرور شود. والدینی که در این سن نسبت به اقدامات کودک واکنش نشان می‌دهند مثلا می‌گویند «وای خودت بند کفش‌هات رو بستی!» به کودک این امکان را می‌دهند تا عزت نفس خود را بیشتر تقویت کند. در این دوران نظرات مربیان در کنار والدین اهمیت بسیاری دارد.

دوران مدرسه: دستاوردها و تاثیر همسالان

در سنین 7 تا 11 سالگی دوستی و موفقیت‌ها در مرکز توجه قرار می‌گیرد. قرار گرفتن کودکان در محیطی که موفقیت تحصیلی و ببین فردی مورد تشویق قرار می‌گیرد و از طرف دیگر شکست‌ها به عنوان بخشی طبیعی از فرایند و البته موقت در نظر گرفته می‌شوند، بسیار مفید است. نظریه استقلال تاکید می‌کند که ارائه اهداف واقع بینانه و قابل دستیابی به جای تمرکز مطلق بر پیروزی، شایستگی و تاب آوری را پرورش می‌دهد.